Interview Mijn geheim special juni 2020

Ik, gek? Nee joh, in de overgang!’

Opvliegers, stemmingswisselingen, hartkloppingen: het zijn allemaal symptomen van de overgang. Deze week was het de Internationale Dag van de Menopauze. Want hoewel iedere vrouw het ooit meemaakt, weten veel van hen er nauwelijks iets van. En dus blijven ze jarenlang rondlopen met vage klachten waar maar geen oplossing voor lijkt te zijn. "Het is een complete vlaag van waanzin, en het enige wat je wilt is dat er een einde aan komt."

Het is kerst 2014 als Helma, een gezonde, altijd gelukkige vrouw van 52, haar eerste paniekaanval krijgt. Ze was aan het koken, voor de hele familie – doet ze altijd. Boven de pruttelende en geurende pannen voelt ze zich ‘heel raar’. Zweethanden, hartkloppingen, duizeligheid. “Ik dacht dat ik doodging.”

Helma ging niet dood. Maar de klachten gingen niet weg. Integendeel: ze werden steeds erger. “Die paniekaanvallen werden zo over me heen gegooid, zonder aanleiding, op elk moment van de dag.” Na een paar maanden functioneerde ze nog maar amper. Werken lukte niet meer, sociale afspraken kon ze niet nakomen. “Ik was alleen maar thuis, huilend en doodsbang. Ik werd gek in mijn hoofd. Je vliegt tegen de muur op, je kop barst uit elkaar. Het is een complete vlaag van waanzin, en het enige wat je wilt is dat er een einde aan komt.”

Loeiende sirenes
Eén keer is ze zelfs met loeiende sirenes naar het ziekenhuis gebracht. De artsen konden niets vinden: het waren geen hartproblemen, het zat tussen haar oren. Helma had géén idee wat haar overkwam: ze had nog nooit psychische problemen gehad, en het zat ook niet in de familie. “Ik had een leuke baan in de zorg, een superhuwelijk, twee lieve kinderen, fijne vrienden. Ik was echt altijd dolgelukkig, een mazzelkont, en nu kon ik zelfs de afwas niet meer doen.”

Op haar dieptepunt wilde Helma voor de trein springen. “Ik had zoiets: ik stop ermee. Ik zei tegen mijn man en kinderen: ‘Zorg dat ze me opnemen’. In september 2015 kwam Helma op een gesloten afdeling van een GGZ-instelling terecht. Ze kreeg er antidepressiva en oxazepam, waardoor ze iets rustiger werd. Na een week mocht ze naar huis. “In die week had ik tijd om na te denken. Waar zou dit door komen? De psychologen daar dachten dat ik een angststoornis had. Maar ik dacht ineens: ik ben 52, mijn menstruatiecyclus werd steeds onregelmatiger. Kan het niet iets hormonaals zijn? Kan ik niet gewoon in de overgang zijn?”

Zitten tobben
Magda Armeanu werkt als gynaecoloog bij de Gynos Vrouwenkliniek in Den Haag en Baarn. Zij is gespecialiseerd in het behandelen van vrouwen met overgangsklachten. Niet zelden komen vrouwen met depressieve gevoelens of ‘vage lichamelijke klachten’ bij haar. “Veel patiënten die bij ons komen hebben al jaren zitten tobben. Ze slapen slecht, zijn moe, hebben spierpijn, gewrichtspijn, waardoor ze niet meer kunnen sporten of werken. Ze hebben vaak geen idee dat het door de overgang komt.”

De symptomen ontstaan vaak tussen de 40 en de 50 jaar en houden gemiddeld enkele jaren aan na de laatste menstruatie. Bij sommige vrouwen duurt het langer, tot de 60 à 65 jaar, en bij 10 procent van de vrouwen blijven de klachten levenslang. 

“Vooral nachtelijk transpireren en de opvliegers zijn hardnekkig”, zegt Dr. Armeanu. “Het thermoregulatiecentrum van de hersenen raakt verstoord, waardoor vrouwen het ineens heel warm krijgen en overmatig transpireren om deze warmte kwijt te raken. Dat is heel belemmerend in het dagelijkse leven, als je bijvoorbeeld een zakendiner hebt, voor de klas staat of een vergadering moet voorzitten. ’s Nachts worden vrouwen wakker van de hitte-aanvallen.”

Hormonen
Andere klachten, zoals gewrichtspijn, hoofdpijn, hevige stemmingswisselingen, depressiviteit, zijn minder bekend en koppelen vrouwen minder snel aan de overgang. Toch hebben ze dezelfde boosdoener: een veranderende hormoonhuishouding.De hoeveelheid oestrogeen daalt als een vrouw in de overgang komt. Oestrogeen is een belangrijk geslachtshormoon bij vrouwen en wordt aangemaakt in de eierstokken. De geslachtshormonen regelen de menstruatie – dus wie minder oestrogeen heeft, menstrueert op een gegeven moment niet meer en krijgt overgangsklachten. “Het is puur biologisch, zodat de vrouwen op een bepaalde leeftijd niet meer zwanger raken”, legt Armeanu uit. “Omdat we steeds langer leven, is het extra belangrijk dat we dat in goede gezondheid ouder kunnen worden.”

Tien procent van de vrouwen wandelt klachtenloos door de overgang heen. 90 procent heeft ten minste een paar klachten. De één kampt met lichamelijke klachten, de ander heeft het geestelijk zwaar. Saskia van Mieghem (50) had het allebei. Ze noemt haar opvliegers ‘warmtesensaties die maar bleven komen’. “Maar ik had ook hartkloppingen, continu een brandende vagina, pijnlijke spieren, voelde me vreselijk moe en depressief. Voor feestjes en visites meldde ik me af. Ik lag liever in bed. Vreselijk.”

Ze ging naar de huisarts, die verwees haar door naar de internist, maar die kon niets vinden. “Niemand dacht aan de overgang. Ik zelf dus ook niet. Toen ben ik maar zo veel mogelijk voedsel met e-nummers gaan vermijden, heb ik minder koffie gedronken en ben ik aan pilletjes van Dr. Vogel gegaan.”

Kwetsbaar
“Vrouwen in de overgang voelen zich kwetsbaar”, zegt Armeanu. Vooral de vrouwen die al eerder depressieve periodes hebben gekend, of vaak hoofdpijn of gewrichtspijn hebben, ervaren dat hun klachten verergeren. “Maar ook vrouwen die nooit dat soort problemen hebben gehad, kunnen ineens een totaal ander mens worden. Het kan gewoon heel heftig zijn om in de overgang te raken.” 

Een ander probleem dat de menopauze met zich meeneemt, is dat vrouwen die vroeg in de overgang komen (denk aan 40, 45 jaar), vatbaarder zijn voor hart- en vaatziekten, botontkalking en dementie. “Wetenschappelijk onderzoek heeft bewezen dat de gezondheid van deze vrouwen echt baat heeft bij het behandelen met hormonen.” De hormonen die deze vrouwen niet meer of minder in hun eierstokken aanmaken in de overgang, worden via een pleister of pil toegediend.  “Het is echt een wonder hoe ik vrouwen hier binnen zie komen en weer weg zie gaan.” 

Schaamte
Toch zijn er twee drempels voor vrouwen om hulp te zoeken. De eerste is schaamte. Vertel maar eens dat je continu een brandende vagina hebt. Of een schimmel down under, of incontinentieproblemen hebt. Kom er maar eens voor uit dat je geen zin hebt in seks. Dat je je ineens – zonder directe aanleiding – depressief, onzeker of humeurig bent geworden. “De overgang staat gelijk aan oud en krakkemikkig worden. En de vrouw die in de overgang zit, wordt vaak gezien als een chagrijn.” Ook Helma, die een Facebookpagina beheert voor vrouwen in de overgang, ziet schaamte. “Dan mailen vrouwen: ‘Weet je zeker dat deze pagina besloten is en dat er geen mensen van buitenaf kunnen meelezen over onze klachten?’”

Dr. Armeanu ziet elke dag vrouwen die (te) lang doorlopen met klachten. “Opvliegers zijn eigenlijk de enige klachten die vrouwen meteen aan de overgang koppelen. Met de rest modderen ze maar door, soms jaren, en proberen ze kalmeringsmiddelen of van die huis-tuin- en keukenmiddeltjes.” Zoals rode klaver, of allerlei sojapreparaten. “Er is geen enkel wetenschappelijk bewijs dat dat beter werkt dan een placebo.”

Daarnaast zijn er veel lifecoaches en overgangsconsulenten die vrouwen ondersteunen bij de overgang. “Het kan vrouwen helpen, het is goed om je leefstijl aan te passen. En het is aan te raden om te stoppen met roken, alcohol en koffie drinken. Ook is veel bewegen, gezond eten en soms afvallen gezond. En als iemand met depressieve gevoelens hulp kan krijgen van een psycholoog, dan is dat verstandig. Maar bij serieuze klachten adviseer ik vrouwen om zeker ook een hormoonbehandeling te overwegen", zegt  Armeanu. 
 
Leven weer terug
De hormoonbehandelingen helpen veruit de meeste vrouwen. Wel is het per persoon verschillend of ze 'een beetje of heel erg' helpen. Zo werkten ze bij Saskia goed – ‘wat een uitvinding, ik heb mijn leven weer terug’ – maar bij Helma minder. “Alles wordt nu na twee jaar wat rustiger, maar ik heb zeker mijn leven nog niet terug. Het was hard werken. Veel gesprekken bij de GGZ, en de hormoonbehandelingen werkten maar deels.” Saskia en Helma hebben beiden nog steeds slechte momenten, maar het scheelt ‘duizend procent’ dat ze nu weten: het komt door die verdomde hormonen dat ik me nu down voel, of dat ik in paniek ben. Het hoort erbij.
 
Daarom is voorlichting het állerbelangrijkste, vindt Helma. “Toen de arts me vertelde dat waar mijn depressie vandaan kwam, was ik zó opgelucht. Had ik het maar metéén geweten. Ik was niet gek, niet krankzinnig, ik was gewoon in de overgang.” Daarom vertelt ze haar verhaal. En daarom was ze op de internationale dag van de menopauze op het ministerie van Volksgezondheid in Den Haag, om te praten over de overgang. “Ik wil onze dochters en kleindochters de ellende die mij en veel andere vrouwen is overkomen, besparen.”